ԽԱՉԱՊԱՏՈՒՄ

Ներածություններ 1.Պատմական վկայություններ 2.Հայոց վերածնունդ
3.Տիեզերալույս հայրերը Սուրբ Խաչի մասին 4.Սուրբ Խաչի տոները
5.Ժամանակակից վկայություններ

[ page 189 ]

ՍՈՒՐԲ ԽԱՉԻ ՏՈՆԵՐԸ

[ page 190 ]

Ի տարբերություն մյուս առաքելահիմք եկեղեցիների, մեր եկեղեցում Սուրբ Խաչին վերաբերվող տոները ամենաշատն են։ Եվ դրա հիմքերը գալիս է դեռ հնուց, երբ Քրիստոսի առաքյալների, նրա սրբերի և Գրիգոր Լուսավորչի միջոցով, Խաչի նշանի զորությամբ հաստատվեց հայոց եկեղեցին, ու մեր ժողովուրդը, ապավինելով Տիրոջ հաղթական Խաչին, հարատևել է հեթանոս, բարբարոս ու այլակրոն ազգերի միջև. վկա են դրան ամբողջ Հայաստանով մեկ սփռված լուռ վկաները՝ խաչքարերը։ Ու մինչև 11-րդ դարը եկեղեցիներում, բացի Խաչից, ոչ մի երկրպագության առարկա, կամ պատկեր չի եղել, որը պատրաստում էին փայտից և դնում էին սուրբ Սեղանի ետևում, բայց 12-րդ դարից սկսած, Իվանե և Զաքարե հայորդիների իշխանության օրոք, Վրաստանի ուղղափառ եկեղեցին սկսեց անհիմն իշխանություն բանեցնել մեր հայոց եկեղեցու վրա՝ պարտադրելով եկեղեցիների խորաններում Խաչի փոխարեն միայն Տիրամոր պատկերը դնել, և որոշ տեղերում բռնի կերպով արեցին իրենց ուզածը, ինչը երկու ազգերի միջև լարվածության առիթ ստեղծեց։
Դա պատճառ հանդիսացավ, որ այդ ժամանակների հայտնի վարդապետ Մխիթար Գոշը բողոքի նամակ գրի Իվանե սպասալարին։ Եվ այդ հարցը երկար քննելուց հետո որոշեցին ընտրել ոսկե միջին տարբերակը և բոլոր նրանց իշխանության տակ եղող եկեղեցիներում, սուրբ Սեղանի վրա բարձրացրին Տիրամոր պատկերը՝ Մանկան հետ, իսկ դրանցից վերև նորից ամենահաղթ Խաչի նշանը դնել, ինչը և մինչև հիմա կիրառվում է մեր բոլոր եկեղեցիներում։
Եվ դարձյալ, ի տարբերություն մյուս առաքելահիմք եկեղեցիների, մենք սուրբ Խաչի տարեկան չորս տոնակատարություններ ունենք.

[ page 191 ]

1. Երևումն Սուրբ Խաչի. Զատկին հաջորդող չորորդ կիրակին.
2. Խաչվերաց. սեպտեմբերի 11-17-ը ընկած կիրակին.
3. Վարագա Սուրբ Խաչ. սեպտեմբերի 26-ի մերձավոր կիրակին.
4. Գյուտ Խաչի. հոկտեմբերի 26-ի մերձավոր կիրակին։
Իսկ այժմ առանձին-առանձին հիշենք այդ տոների պատմական հիմքերն ու ժամանակները.

ԵՐԵՎՈՒՄՆ ՍՈՒՐԲ ԽԱՉԻ

Հրեաները իրենց անհավատության պատճառով միշտ Հիսուսից նշաններ էին պահանջում՝ չնայած արդեն կատարված բազմաթիվ հրաշքների։ Բայց Տերը Իր երկրի վրա եղած ժամանակներում բավարար էր համարում այն, ինչ կատարում էր Իր խոսքը հաստատելու համար։ Բայց Իր համբարձումից հետո այդ սպասված նշանները սկսեցին երկնքում երևալ ու 351 թվականին՝ Կոստանդ կայսրի օրոք, Երուսաղեմի Կյուրեղ Երուսաղեմացի պատրիարքի գահակալության ժամանակ, հանկարծ երկնքում, պարզ ու տեսանելի հսկայական մի Խաչի լուսեղեն պատկեր է երևում՝ Գողգոթայից մինչև Ձիթենյաց լեռ ընկած տարածության մեջ, որոնք իրարից մոտ մեկ կիլոմետր հեռու են գտնվում։ Եվ այդ հրաշքը մի քանի րոպե չտևեց, այլ երկար ժամանակ շատերը տեսան ու Աստծուն գոհություն մատուցեցին այդ սքանչելիքի համար:

Սուրբ Խաչի հրաշափառ երևման օրը մկրտվեցին ավելի քան 5.000 հոգի, որոնցից շատերը այն ավազանում, որ գտնվում է Երուսաղեմի սուրբ Հակոբյանց միաբանության հայոց տաճարում:

ԽԱՉՎԵՐԱՑԻ ՏՈՆ

Երբ 614 թվականին պարսիկները գրավում են Երուսաղեմ քաղաքը, բարբարոսաբար՝ կողոպտելով թանկարժեք իրերը, այդ թվում և որպես անարգանք քրիստոնյա աշխարհին, իրենց հետ գերության են տանում Քրիստոսի Խաչափայտը՝ Զաքարիա պատրիարքի հետ մեկտեղ։ Մահմեդականների արարքը խոցի նման ցավ էր պատճառում քրիստոնեական աշխարհին, բայց զորավոր պարսիկների դեմ ոչ ոք չէր համարձակվում պատերազմի ելնել, մինչև որ 14 տարի անց՝ 628 թվին, Բյուզանդիայի Հերակլ կայսրը քրիստոնեական մի հսկա բանակի գլուխն ան-

[ page 192 ]

ցած, հարձակվում է պարսիկների վրա, պարտության մատնում նրանց և ազատագրում սուրբ Խաչն ու տուն վերադարձնում Զաքարիա պատրիարքի ուղեկցությամբ, որը մեկ տարի անց վախճանվում է։

Որպես պատմական փաստ նշենք, որ այդ բանակի հետ կռվում էին նաև հայ քաջորդիները՝ նախարար Մժեժ Գնունու հրամանատարությամբ։ Խաչը տուն էր վերադարձվում Փոքր Ասիայի վրայով, ու բնական էր, որ այն անցնելու էր պատմական Հայաստանի միջով նույնպես, իսկ ավելի ճշգրիտ՝ Կարին, այսինքն Էրզրում քաղաքի միջով, իսկ Կարնո լեռների ստորոտներից մեկում այդ պատվին կառուցվեց Խաչավանքի եկեղեցին, որովհետև այնտեղ Խաչի դրված տեղում վճիտ աղբյուր է բխում, և այդ տեղը իր ժամանակին մեծ ուխտավայր էր դարձել։

Հետո այն բերվեց Կոնստանդնուպոլիս, որտեղ առժամանակ մնալուց հետո, Հերակլ կայսրը անձամբ այն իր ուսի վրա վերցնելով տարավ Երուսաղեմ և զետեղեց Գողգոթայի վրա։ Այդ պատճառով էլ այս տոնը կոչվեց Խաչվերաց, այսինքն՝ սուրբ Խաչի վերադարձը ու բարձրացումը իր նախկին տեղը։

ՀԵՏԳՐՈՒԹՅՈՒՆ. Այս տոնի օրը, որին ժողովուրդը կոչում է «Սբխեչ», (որ Սուրբ Խաչ բառի համառոտ ձևն է), նշում են իրենց հին ու նոր ննջեցյալների հիշատակի տոնը, որպես թաքուն հավատք այն բանի, որ Տիրոջ սուրբ Խաչի երևալու ժամանակ, իրենց ննջեցյալները Քրիստոսով պիտի գան, ու խառնվեն կենդանիներին, որպեսզի դառնան մեկ հոտ, մեկ հովիվ (Ա Թես. 4:13): Այդ պատճառով սուրբ Խաչի տոնը նշելու հաջորդ օրը, կոչվում է «Մեռելոց հիշատակի օր», ու մարդիկ գնում են իրենց ննջեցյալների գերեզմանները, խնկարկում, կամ օրհնել տալիս Տիրոջ քահանաների միջոցով:

[ page 193 ]

ՎԱՐԱԳԱ ՍՈԻՐԲ ԽԱՉԻ ՏՈՆ

Խաչի տոներից այս մեկը ամենահայեցին է, որովհետեւ այն կապված է հայոց աշխարհում քրիստոնեության տարածման բուն ակունքներին: Իսկ պատմությունը հետևեալն է. Տիրոջ համբարձումից հետո անհավատ հրեաների կարծրացած սրտերը փշրելու համար Իր կենարար Խաչի միջոցով բազմաթիվ հրաշքներ էր կատարվում, այդ պատճառով խստապարանոց հրեաները տարան և պահեցին Տիրոջ Խաչափայտը: Ըստ Հայսմավուրքի, երբ Հռոմի կայսր Կղոդիոսի կինը՝ Պատրոնիկեն, ընդունելով քրիստոնեությունը որպես հավատքի դավանանք, ուխտի է գալիս Երուսաղեմ և փափագում է տեսնել Տիրոջ գերեզմանն ու Խաչափայտը։ Բայց Տյառնեղբայր Հակոբոսը տեղեկացնում է, որ հրեաները այն գողացել ու թաքցրել են։ Թագուհու խիստ միջամտությամբ գտնվում է Խաչափայտը և վերադարձվում Հակոբոս առաքյալին, որը և ըստ ավանդության երգում է. «Խաչի քո Քրիստոս երկիրպագանեմք» սքանչելի տաղը։ Ուխտը կատարելուց հետո Պատրոնիկե թագուհին խնդրում է առաքյալից սուրբ Խաչափայտից մի մասնիկ շնորհել իրեն։ Սիրահոժար կերպով Հակոբոսը նրան է տալիս Խաչափայտի այն մասից, որի վրա մեր Տիրոջ սուրբ Արյան հետքերը կար։
Թագուհին այն Հռոմ է տանում, ու Խաչի մասունքը մնում է իր քրիստոնյա ժառանգորդների մոտ մինչև այն ժամանակը, երբ նրանցից մեկը՝ Հռիփսիմե իշխանուհին, իրեն Աստծուն նվիրելով՝ կուսանոց է մտնում, որի մայրապետը Գայանե կույսն էր։ Հռիփսիմեն սուրբ Խաչի մասունքը միշտ կրում էր իր պարանոցին, որը նրան պահում էր չարի ամեն տեսակի ներգործություններից։

[ page 194 ]

Իսկ երբ Դիոկղետիանոս կայսրի ժամանակ սկսվում է հալածանքները քրիստոնյաների դեմ, վանքի կույսերը խմբով Հայաստան են փախչում։ Նախ նրանք բնակվում են Վանի գավառի Վարագա լեռան մոտ, որտեղ ճգնելու համար կային բոլոր հնարավորությունները, բայց որոշ ժամանակ անց երբ բացահայտվում է նրանց թաքստոցը, ստիպված Հայաստանի խորքերն են գնում, մինչև Վաղարշապատի հնձանները, որտեղ և նահատակվում են Տրդատ թագավորի հրամանով։ Բայց Վարագա լեռան ճգնավայրից ելնելիս, նրանք մտածում էին, որ ճանապարհին կարող են բռնվել ու Մասունքը կնկներ հեթանոսների ձեռքը, և խորագիտություն ցուցաբերելով այն որոշում են տեղի երկու ճգնակենցաղ քահանաների խնամքին հանձնել։ Բայց վերջիններիս մահից հետո մոռացվեց Խաչափայտի մասունքի տեղը։ Եվ դարեր շարունակ ճգնակենցաղ քրիստոնյաները ճգնելով Վարագա լեռան վրա, աղոթք ու աղաչանք են արել Աստծուն, որ ցույց տա սուրբ Մասունքի տեղը։ Եվ ի վերջո երկու ճգնավորների Տիրոջ այցելությունն է լինում. յոթերորդ դարի կեսին (660թ.), Վարագայի ստորոտում գտնվող Թոդիկ ճգնավորին ու իր աշակերտ Հովելին մի գիշեր զարմանահրաշ մի տեսիլքի են արժանանում. լեռան ժայռախիտ գագաթին նրանք տասներկու լուսե սյուներ են տեսնում, մեջտեղում ճաճանչափայլ Խաչը: Երբ նրանք ակնապիշ նայում էին այդ հրաշքին, լույսը ավելի ու ավելի էր պայծառանում ու լուսավորում ամբողջ լեռը։ Հետո լուսեղեն սուրբ Նշանը վեր բարձրացավ և սքանչելի ու անկրկնելի մի երկնային լույս ցոլացնելով, եկավ մտավ այն եկեղեցին, ուր Թոդիկն ու Հովելը աղոթում էին, ու հանգչեց սուրբ Սեղանի վրա, որտեղ մասունքն էր դրված։ Տեսիլքը երևաց կեսգիշերին ու տևեց մինչև հաջորդ օրվա կեսօրը։ Նաև ավանդությունը պատմում է, որ այդ զարմանահրաշ տեսիլքի ժամանակ, Խաչի լույսի միջից մի ձայն եկավ, որն ասում էր. «Քրիստոսը հաճեցավ այստեղ բնակվել՝ ի պահպանություն և ի փրկություն հայոց աշխարհի»։
Այս լուրը հասնում է հայոց Ներսես Գ կաթողիկոսին, որը առավել հայտնի է Շինող մականունով, որն այդ անվանն էր արժանացել Զվարթնոցի հայտնի տաճարի կառուցման համար։ Փութալով՝ նա դեպի Վարագա լեռն է շտապում իշխանապետ

[ page 195 ]

Վարդ Պատրիկի հետ միասին և մասունքի գտնվելու պարագաները ստուգելուց հետո, համոզվելով դրա ճշմարիտ իսկության մեջ, ի հիշատակ այդ հայտնության, հրամայում է այսուհետև եկեղեցական տոներին ավելացնել Վարագա սուրբ Խաչին նվիրված այս տոնախմբությունը։
Իբրև լրացում այս բոլորի, ասենք որ Վարագա վանքում սուրբ մասունքը երկար մնալուց հետո, երբ Վասպուրականի վերջին թագավորը՝ Սենեքերիմ Արծրունին, 1021թ. հարկադրված իր երկրամասը փոխանակեց Սեբաստիայի շրջանի հետ, Բյուզանդիայի կայսրի հետ կատարված հատուկ համաձայնագրով, իր հետ տարավ նաև Վարագայի սուրբ մասունքը և զետեղեց Սեբաստիայի մոտ կառուցված սուրբ Նշան վանքի եկեղեցում։ Սակայն իր մահից հետո, ըստ կտակի, իր մարմնի հետ սուրբ մասունքն էլ տեղափոխվեց Վարագա վանք: 11-րդ դարում Աշոտ Դ Բագրատունին սուրբ Նշանի համար 30.000 դահեկան արժողությամբ մի ոսկե շքեղ մասնատուփ է պատվիրում, իսկ 1237 թ. այն տեղափոխվում է Նոր Վարագավանք (Խոշաբ), մինչև 1651 թվականը։ Այդ տարին Խոշաբ գավառի Սուլեյման ու Չոմար փաշա անունով քուրդ ցեղապետերը կողոպտեցին վանքը և ավարների հետ միասին մասունքն էլ հափշտակեցին։ Բայց շատ չանցած այդ ցեղապետերի մեկը մյուսին հետևող չարաչար մահերից հետո, նրանց հաջորդող Իբրահիմ Բեյը հասկացավ դրա պատճառը, և ահից սարսափած շուտով սուրբ Խաչի մասունքը տարավ հանձնեց Հոգվոց վանքի վանահորը՝ Պետրոս եպիսկոպոսին: Բայց նա պնդեց, որ սուրբ Խաչի ահավոր մասունքը տանեն հանձնեն այնտեղ, որտեղից որ այն հափշտակվել է:
Համանման դեպք հիշվում է նաև Աստվածաշնչում, երբ փղշտացիները գերի տարան Աստծո սուրբ Տապանակը, որի պատճառով Տերը նրանց զանազան հիվանդություններով ու պատուհասներով զարկեց, ու սարսափահար փղշտացիները շտապեցին այն հետ՝ Իսրայելին վերադարձնել (Ա. Թագ. 5:6):
Հետագայում վանեցիները, ավելի ապահով լինելու համար, այն տեղափոխեցին քաղաքի Սուրբ Տիրամոր եկեղեցին, որը դրանից հետո կոչվեց նաև սուրբ Նշան, որտեղ մնաց մինչև մեր ապրած այս դարը։ Իսկ 1915թ. եղեռնից հետո դժբախտաբար

[ page 196 ]

կորսվեց Տիրոջ Խաչափայտի սուրբ մասունքի հետքերը։
Այժմ կգտնվեն արդյո՞ք մեր նախնիների նման ճգնակենցաղ ու սուրբ քրիստոնյաներ, որ Տերը նորից հայտնի այդ սուրբ Մասունքի տեղը։ Տա՛ Աստված, արժանի լինենք երկնային այդ հայտնության ողորմությանը՝ Իր ընտրյալ հայորդի որևէ ծառայի միջոցով, որովհետև այդ մասունքի հայտնագործության հետ ասված Տիրոջ խոսքերը այժմ խիստ կենսական են մեր ազգի համար։
Որպես լրացում, ասենք որ Վարագա լանջին կառուցված վանքը կանգուն է մինչև այսօր, որտեղ զբոսաշրջիկները վայելում են հնաբույր խաչքարերի ու արժեքավոր արձանագրությունների վկայությունները: Դրանցից մեկն էլ եկեղեցու հարավային պատի վրայի արձանագրությունն է, որը պատկանում է Սենեքերիմ թագավորի կնոջը՝ Գագիկ Բագրատունու դուստր Խուշուշին: Վանքի տարածքում եղել է յոթ եկեղեցիներ՝ սուրբ Աստվածածին, սուրբ Նշան, սուրբ Գևորգ, սուրբ Խաչ, սուրբ Սիոն, սուրբ Հովհաննես, սուրբ Սոֆյա անուններով: Այստեղ մի ժամանակ վանահայր է հանդիսացել Մկրտիչ վարդապետ Խրիմյանը՝ ապագա հայոց կաթողիկոս Խրիմյան հայրիկը, որի ջանքերով վանքում ստեղծվեց Վարագա Ժառանգավորաց վարժարանը, որը իր անդրանիկ հունձքը տվեց 1862 թվականը, իսկ առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո այս ամենը դարձավ մեր հայոց պատմության հերթական տխուր հուշերից մեկը:

ՄՏՈՐՈՒՄ. Փաստորեն Տիրոջ Խաչի առաջին մասունքը որը նշխարի պես մասնատվեց սուրբ Խաչափայտից, ի վերջո Հայաստան բերվեց, ի նշան այն բանի, որ հայ ազգը առաջինը պետք է «մասնատվեր», զատվեր կռապաշտ ու հեթանոս ազգերից և Հիսուսին Տեր ու Փրկիչ ընդուներ: Նաև պատմությունից հայտնի է, որ այդ սուրբ մասունքը կրող կույս Հռիփսիմեն զորանալով Տիրոջ

[ page 197 ]

զորությամբ, ամեհի Տրդատի հետ իր կուսական սրբությունը պահելու համար «մենամարտելիս» հաղթող մնաց: Եվ նույն թագավորը չնայած սպանել տվեց բոլոր Հռիփսիմյանց կույսերին, բայց և տարիներ հետո ինքը ծնկեց այն Աստծո առջև, որը այդ գեղանի կույսին հաղթություն տվեց իր բիրտ ու մարմնավոր զորության դեմ: Եվ արտաքինից տկար թվացող, բայց սուրբ ու անարատ քրիստոնեության առջև, հանձինս Տրդատի, իսկ հետո Կոնստանդիանոս կայսրի՝ որոնք ծնկելով խոնարհվել են սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի առջև, խորհուրդն էր այն բանի, որ հեթանոս մարմնավոր աշխարհը պիտի ծնկեր քրիստոնեության առջև, ճանաչելով իր անզորությունը: Եվ զուր չէր, որ առաջինը դա կատարվեց Հայաստան աշխարհում, իսկ Վարագա սուրբ Խաչի առաջին մասունքը հաստատումն ու կնիքն է այդ խորհուրդի:

ԳՅՈՒՏ ԽԱՉԻ ՏՈՆ

Հիսուսը դեռ երկրի վրա եղած ժամանակ, տեսնելով հրեաների անհավատությունն ու թշնամանքը Իր հանդեպ, Երուսաղեմի վրա լաց լինելով մարգարեացավ, որ այն պիտի ավերվի և ազգերի ոտքի կոխան պիտի լինի (Ղուկ. 21։24)։ Այդպես էլ եղավ. 68թ. Հռոմի Տիտոս կայսրը, շրջապատելով քաղաքը, ծնկի բերեց կատաղությամբ դիմադրող հրեաներին և բառիս բուն իմաստով, հրի և սրի մատնեց բոլորին, իսկ Սողոմոնի տաճարը հիմնահատակ քանդեց, որից մնաց որպես հուշ միայն պարսպի մի հատված, որը կանգուն է մինչև այսօր։ Այն կոչվում է «Լացի պատ», քանի որ այնտեղ բարեպաշտ հրեաները ամեն տարի այդ օրը լաց են լինում տաճարի կործանման համար։ Քաղաքը 70 տարի ավերակ մնաց, որից հետո հռոմեացիները այն վերակառուցեցին որպես հեթանոսական քաղաք՝ Էլիա Կապիտոլինա նոր անունով, և իրենց չաստվածների կուռքերով լցրեցին։ Ու բնական է, որ այդ տարիներին հնարավոր չէր բացել քրիստոնեական սրբավայրերը, ինչը տևեց մինչև չորրորդ դար, երբ Կոնստանդիանոս կայսրը, ընդունելով քրիստոնեությունը, հավատքի ազատություն հռչակեց։
Նրա կայսրի մայրը բարեպաշտ ու քրիստոնյա կին էր, ու փափագում էր ուխտի գնալ Երուսաղեմ՝ Տիրոջ անունով կոչված սրբավայրերը վերաբացելու համար։ Եվ երբ Երուսաղեմ գալով տեղում սկսեց փնտրել Քրիստոսի Խաչափայտը, ապա մեծ դժվարությունների հանդիպեց, քանի որ հրեաները թշնամացած էին քրիստոնյաների դեմ և այդ պատճառով թաքցրել են հրաշագործ Փայտը։ Թագուհուն հայտնեցին, որ Տիրոջ սուրբ Խաչի տեղը մի հրեա մարդ գիտի՝ Հուդա

[ page 198 ]

անունով, բայց նա հրաժարվում է հայտնել այն։ Իր ունեցած իշխանությամբ, Հեղինե թագուհին բանտարկել է տալիս նրան և համառ ջանքերից հետո հաջողվում է նրանից իմանալ Խաչի տեղը։ Որպեսզի պեղումները արագանան, թագուհին փորված հողի մեջ արծաթ ու ոսկի դրամներ էր շաղ տալիս աշխատանքը աշխուժացնելու համար։ Ի վերջո երեք խաչ են գտնում այդ փոսի մեջ, բայց Քրիստոսի Խաչի պատկանելիությունը ոչնչով չէր փաստվում։ Բայց թագուհու մոտ ներշնչում եկավ Աստծուց, և երբ մի պատանի էին տանում թաղելու, նա հրամայեց մեռյալին բերել ու դնել խաչերից յուրաքանչյուրի վրա առանձին, առանձին։ Երրորդ Խաչի վրա դնելուց հետո, ի զարմանս բոլորի և ի ուրախություն սգացող հարազատների, հանկարծ պատանին կենդանանում է։ Այդպիսով գտնելով Քրիստոսի Խաչափայտը, այն նորից տանում, զետեղում են Գողգոթա լեռան վրա։
Խաչի այս գյուտը տեղի ունեցավ 326 թվականին և այդ ժամանակվանից ի վեր բոլոր առաքելահիմք եկեղեցիները տոնում են այդ օրը։

ՀԵՏԳՐՈՒԹՅՈՒՆ. Որպես ի գիտություն ասենք, որ Գյուտ Խաչի սրահը այժմ գտնվում է Երուսաղեմի սուրբ Հարության Տաճարի, մեր Գրիգոր Լուսավորչի սրահին կից, որի պատերը ամբողջովին ծածկված են հայ ուխտավորների ինքնությունը հաստատող «ստորագրություններով», փորագրված Խաչերով, (որ հիմա տեսնում եք ներքևի նկարում), կնիքն ու հաստատումն այն իրողության, որ մենք առաջին Խաչակիր ազգ ենք: Իսկ այն տեղը, որտեղից Հեղինե թագուհին հետևել է պեղումներին, այժմ պատկանում է Երուսաղեմի մեր սուրբ Հակոբյանց միաբանությանը, որոնք Գյուտ Խաչի տոնի օրը, պատարագի ժամանակ իջնում են այդ վայրը, այդ նույն տեղում դնելով մեր եկեղեցու սեփականությունը եղող սուրբ Խաչի մա-սունքների գեղեցկազարդ ճաճանչափայլը: Իսկ պատարագից հետո տոնական թափորով ու շարականների ուղեկցությամբ, այն տանում են պտտեցնելու Տաճարի սրբատեղերով, իսկ վերջում Տիրոջ սուրբ Գերեզմանի շուրջը:

Լրացուցիչ տեղեկություններ

Աղբյուր՝ Մեհրուժան Վազգենի Բաբաջանյան «ԽԱՉԱՊԱՏՈՒՄ»
Երևան 2001 «Ճրագ» հրատարակչություն, «Ստամպա» ՍՊԸ տպագրատուն

Տրամադրել է՝ Մեհրուժան եղբայր Բաբաջանյան։
Հեղինակային իրավունքները՝ Մեհրուժան եղբայր Բաբաջանյան։
Հրատարակված է հեղինակի թույլտվությամբ։ Առանց հեղինակի թույլտվության հեղինակի աշխատանքների արտատպումը կամ ցանկացած այլ օգտագործումը արգելվում է։

Տես նաև

Մեհրուժան Բաբաջանյանի այլ գործերը