Ոսկեփորիկ. նմուշներ հին և միջնադարյան արձակից

ՈՍԿԵՓՈՐԻԿ

[էջ 242]

Դ

ԲԺԻՇԿՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ

– Նիկողիասը մի բժշկի բախտավոր ու հաջողակ էր անվանում, ասելով. «Քո հաջողությունները տեսնում է արեգակը, իսկ սխալներն ու վնասը ծածկում է երկիրը»։

ԽՈՍՔԻ ՄԱՍԻՆ

– Խիկարն ասում է. «Մեղմ խոսքը ջուր է, հանգցնում– հանգստացնում է մարդու բորբոք, գազանաբարո միտքը»։

– Որդյակ, կերա դառնիճ և լեղի. ավելի դառն չէր, քան աղքատությունն ու պանդխտությունը։

– Ով ընկերոջ խոսքին չի հավատում, նրա համար հեշտ է սուտ խոսելը։

– Դեմոսթենեսն ասում է. «Մարդկային արատները չեն բուժվի ոչ գովելով և ոչ Էլ թաքցնելով, այլ պատմելով բժիշկներին»։

– Պլուտարքոսն ասում Է. «Ճանապարհորդները ձգտում են դեպի տուն ու հայրենիք, իսկ իմաստունները խելքի և իմաստության»։

ԿԱՆԱՆՑ ՄԱՍԻՆ

– Մենանդրոսն ասում Է. «Ճանաչիր կանանց և իմացիր նրանց չարությունը. Ագամեմնոն արքան, որին ամբողջ աշխարհը սիրում Էր, երբ պատերազմից վերադարձավ տուն, սպանվեց կնոջ ձեռքով»։

– Եթե տարագիրը կնոջ ձեռք Է ընկնում, կրկնակի Է կորչում. մեկ՝ պանդխտության, մեկ Էլ կնոջ պատճառով:

[էջ 243]

ԽԵԼՔԻ ԵՎ ԻՄԱՍՏՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ

– Տեսնելով կորնթացների զորքերը, որ խելակորույս փախչում Էին, Սոկրատն ասաց.

— Մի՞թե այստեղ կանայք են բնակվել:

– Զորությունը, որ միտք և իմաստություն չունի, կկործանի իր տիրոջը։

– Ալեքսանդրին բարեկամներն համոզում Էին, որ գիշերով հարձակվի թշնամու վրա։ Եվ նա ասում Է.

— Թագավորներին վայել չէ հաղթություն գողանալը։

ԻՇԽԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ

– Դեմոկրիտեսն ասում է. «Ավելի լավ է կյանքում լինել ցանկալի, քան թե ահեղ»։

– Ովքեր մտածում են իշխել ուրիշներին, պարտավոր են նախ իրենց վրա իշխել։

– Պլատոնն ասում է, «Ինքնիրեն հաղթելը ամեն հաղթությունից վեր է»։

– Պլուտարքոսն ասում է. «Ավելի լավ է անմիտների իշխանության տակ լինել, քան իշխել այդպիսիներին»։

– Իշխանը և դատավորը չպետք է ոչ արդարների համար խնդրեն և ոչ անիրավների համար բարեխոսեն։

– Դիոգենեսն ասում է. «Իշխանի նկատմամբ պետք է լինել ինչպես կրակի հետ. ոչ այնքան մոտիկ, որ այրի և ոչ այնքան հեռու, որ մրսես»։

– Իսկական իշխանն այն է, որ իրեն իշխան չի համարում:

– Ագաթոնն ասում Է, «Իշխանը պետք Է այս երեք բանը հիշի. նախ՝ որ մարդկանց Է իշխում, երկրորդ՝ որ օրինավոր իշխան Է, երրորդ՝ որ միշտ չի իշխելու։

– Եպասթիոն Թեզբացին տեսնելով բազում և գեղեցիկ զորքեր, որ առանց հրամանատարի Էին, ասում Է. «Այսպիսի գազան Է և գլուխ չունի»։

– Դիոգենեսն ասում Է. «Մեծ չար Է, եթե վատթարները

[էջ 244]

լավերին են իշխում, առավել չար է, որ անմիտներին են կարգում իմաստունների վրա»։

– Լակեդեմնացիների Կուտ թագավորին հարցրին, թե ում է թողնելու թագավորությունը, ասաց.

— Կարեցողին:

ԽՐԱՏԻ ԵՎ ԻՄԱՍՏՈՒԹՅԱՆ ՇՈՒՐՋԸ

~ Սիմոնիդեսն ասում է. «Պետք է պիտանի մտքերը հավաքել և պահել գանձի նման և առավել, քան ունեցվածքը»։

~ Սոկրատեսին հարցրին, թե կենդանիներից ո՞րն է գեղեցիկ, պատասխանեց.
— Խրատով զարդարված մարդը։

~ Սոկրատեսը աշակերտներին խրատում էր ծնողներից ավելի հարգել ու մեծարել ուսուցիչներին, որովհետև առաջինները ապրելուն եղան պատճառ, իսկ սրանք գեղեցիկ ապրելուն։

~ Փիլիստոնն ասում է, «Իմաստությանն ավելի հոգ տարեք, քան ունեցվածքին, որովհետև նրանով է ձեռք բերվում ունեցվածքը, իսկ հարստությամբ իմաստաւթյուն ձեռք չի բերվում»։

ՕՐԵՆՔՆԵՐԻ ԵՎ ՄԵԾԱՏՈՒՆՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ

~ Սելևկոս քերթողը անիրավ օրենքները սարդի ոստայնի է նմանեցնում, որովհետև երբ ճանճ կամ մժեղ կամ ուրիշ տկարագույններ ընկնեն, բռնվում են, իսկ եթե պիծակ կամ մեղու կամ սրանց նմաններից ընկնեն, իսկույն կտրում են ոստայնը և թռչում։ Այսպես և օրենքները՝ երբ որևէ աղքատի են բռնում, համոզիչ կերպով ցույց են տալիս իրենց ուժը, իսկ երբ մեծամեծներ կամ զորավորներ են ընկնում, անմիջապես կտրում ու դուրս են գալիս։

~ Սոկրատեսն ասում է. «Օրենքները ցանկանում են բարելավել կյանքը, բայց չեն կարողանում, որովհետև ուժը գործադրում են միայն ստորադրյալի վյրա»։

~ Արիստոտելն ասում է. «Հարուստները և անկուշտնե–

[էջ 245]

րը ջրգողի են նման, որովհետև ինչպես սա ջրով լցվելով ծարավ է մնում, այնպես էլ նրանք հարստանալուց չեն հագենում»:

~ Սիմոնիդեսին մեկը հարցրել Է. «Հարստությունն Է լավ, թե իմաստությունը»։

Եվ նա ասում Է, «Չգիտեմ, միայն իմաստուններին տեսնում եմ մեծամեծների դռներին»։

ԱՄԵՆ ԻՆՉԻ ՄԱՍԻՆ

~ Իմաստուն խորհուրդն ավելի բարձր Է, քան հզորների ձեռքը։

~ Ալեքսանդրը, տեսնելով, որ իր մի անվանակիցը երկչոտ Էր պատերազմի դաշտում, ասում Է նրան. «Երիտասարդ, դու կամ անունդ փոխիր, կամ սիրտդ»։

~ Ալեքսանդրին բարեկամները համոզում Էին որդիներ ունենալ։ Եվ նա ասում Է, «Ինչու եք մտածում, չէ որ իմ գնալուց հետո ձեզ է մնալու և իմաստությունս, և արիությունս»։

~ Երբ դեռահաս Ալեքսանդրը պատրաստվում էր պատերազմի, Արիստոտելն ասում է նրան. «Համբերիր մինչև հասուն տարիք ունենաս»։

Եվ նա պատասխանում է. «Վախենում եմ, հանկարծ կորցնեմ երիտասարդական համարձակությունս»։

~ Մի փիլիսոփա երկու աշակերտ ուներ, որոնցից մեկը խելացի էր և ծույլ` ուսման մեջ, իսկ մյուսը՝ շատ անընդունակ էր ու ջանասեր։ Նրանք չեն սովորում, և ուսուցիչն ասում է, «Կորեք երկուսդ էլ, քանզի մեկդ կամենում է և չի կարող, մյուսդ կարող է և չի կամենում»:

~ Թե ազնիվ փեսայի հանդիպես, որդի ես գտնում, իսկ եթե ոչ` կորցնում ես դուստրդ։

~ Ինչպես հոգուց զրկված մարմինը մեռած է, այնպես էլ քաղաքը, ուր չկա օրենք, ավերակ է։

~ Դիոգենեսը մի ողբացողի, որ օտարության մեջ էր մահանում, ասում է. «Ինչո՞ւ, ես ողբում, ով դատարկամիտ, ամեն տեղից դժոխքի ճանապարհը նույնն է»։

[էջ 246]

~ Սոկրատեսին նախատեցին, թե աննշան ծնողներից ես: Նա պատասխանում է. «Դա իմ արժանիքն է որովհետև իմ ցեղն ինձնից է սկսվում»։

~ Բարի անունն ավելի լավ է, քան բարետեսությունը, որովհետև տեսքը մահվամբ ապականվում է, իսկ բարի անունը մնում է հավերժորեն։

~ Պարզերես մեռնելը ավելի լավ է, քան սևերես ապրելը:

~ Թե մարդ համբերություն չունի, ինչ գործ բռնի, կիսատ կմնա:

~ Որ ամբողջ աշխարհը քամի լինի, իմաստուն մարդու ճրագը չի կարող հանգցնել։

~ Եթե ամբողջ աշխարհը ծով ու ջուր լինի և լեռները՝ օճառ, անմիտ մարդու շապիկը լվանալ չեն կարող:

ԻՄԱՍՏԱՍԵՐՆԵՐԻ ԽՈՍՔԵՐԸ` ԽՐԱՏ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅԱՆԸ

~ Որդյա՛կ, աստված գինին ստեղծեց ուրախության համար, բայց որոշ տեղեր ավելի լավ է թույն ըմպել, քան գինի, որովհետև լինում է ժամանակ, որ գինին փառավորում Է ադամորդուն, իսկ երբեմն ծաղրելի ու ամոթալի Է դարձնում։

~ Որդյա՛կ, լավ է կռվել զինավառ մարդու հետ, քան անզգամ, լեզվանի և ջղային կնոջ։

~ Որդյա՛կ, լեռները սառնության շտեմարան են, իսկ նենգավորի սիրտը չարիքի բնակատեղի Է:

~ Որդյա՛կ, նենգավորի լեզուն արագագիր դպրի գրչի նման խաղաղությունից է խոսում, բայց սիրտը չարիք է նյութում։

~ Որդյա՛կ, դատարկաբան և հարբեցող մարդը իր սուտ խոսքով մարդկանց մեջ հաճախ հարգանք Է նվաճում, բայց ինչ ասում Է, չի կատարվում։ Նա նման է փչած տկի` իրեն ցույց Է տալիս իբրև լիքը, իսկ երբ արձակում են կապը, նրանից ուրախություն չեն ստանում, նա ծաղրելի և այպանելի Է լինում:

~ Որդյա՛կ, մարտի ժամանակ ընկերակցիր քաջասիրտ

[էջ 247]

և զորավոր մարդուն, որովհետև երբ հաղթում է թշնամուն, դու նրա հետ կգովվես ու կփառաբանվես թագավորների առաջ, իսկ եթե ընկնես թշնամու ձեռքով, նա իր քաջությամբ քեզ կպաշտպանե։

~ Որդյա՛կ, անմիտ մարդը պատերազմից առաջ պարծենում, գովում Է ինքնիրեն և իր բազկի զորությունը, իսկ պատերազմի ժամանակ արժանանում Է ընկերների պարսավանքին։

~ Որդյա՛կ, երբ կհարբես, փակիր բերանդ և մի շատախոսիր, որովհետև քեզ զսպել չես կարող։ Ինչպես երկիրը բույսերի մայրն Է, նույնպես և հարբեցողությունը ամեն տեսակ չարիքների մայրն Է։

~ Որդյա՛կ, եթե տեղյակ ես իմաստությանը և չես կատարում` անմիտ ես։

~ Որդյա՛կ, առանց կարդալու և մտածելու օր չանցկացնես, որովհետև իմաստությունը փայլեցնում և ավելացնում Է հանճարը։

~ Որդյա՛կ, տգետի հետ ամենևին մի խոսիր, որ անխելքը քեզ չծաղրի։

~ Որդյա՛կ, ով խելքին փչածը ասում Է, մի խոսիր նրա հետ։

~ Որդյա՛կ, երբ քեզ տեսնում են թագավորների աչքում փառավոր ու սիրված, որքան Էլ շատ են թշնամիներդ, բոլորը իբրև սիրելիի քեզ մտերմություն են անում։

~ Որդյա՛կ, խոզամիտ մարդը սիրելի չի ունենում երբեք, որովհետև սիրում Է ինչքը և ոչ սիրելիին։

~ Որդյա՛կ, քո ընկերոջը չխոստանաս այն, որ չես կարող տալ, որպեսզի բարեկամությունը ատելության չվերածվի։

~ Որդյա՛կ, զվարթ և առատամիտ մարդը սիրելի է աստծուն և մարդկանց՝ պայծառացնում Է իր կյանքը իր զվարթությամբ։

~ Որդյա՛կ, եթե աշխարհի և մարդկանց իշխող ես, անձդ պահպանիր զեխությունից, որովհետև պարտավոր ես հոգալ երկրավորների և երկնավորների մասին։

~ Որդյա՛կ, ոչ թե գիտենալն Է իմաստություն, այլ ստեղծելն ու կատարելը։

[էջ 247]

ՕԳՏԱՎԵՏ ԽՐԱՏ ՄԱՐԴԿԱՆՑ, ՈՐ ԱՍԵԼ Է ԻՄԱՍՏՈՒՆ ԱՐԻՍՏՈՏԵԼԸ

~ Անմիտ, անզգամ մարդու հետ գինի խմելուց լավ է իմաստուն բարեկամի հետ քար կրելը։

~ Թագավորներին ու մեծամեծներին մոտ լինելուց լավ է հեռու մնալը։

~ Ուր որ ձեռքդ չի հասնում, մի՛ մեկնիր։

~ Մատնիչ լինելուց լավ է ծովն ընկնելը։

~ Սովածության պատճառով գողություն անելուց լավ է սոված մեռնելը։

~ Լավ է մուրալով հաց ուտել, քան հարբեցող ու զազրախոս մարդկանց ընկեր լինել։

~ Լավ է աղքատ պատանի, քան ծեր ու անմիտ թագավոր։

~ Վայ նրանց, որ բարուն չար և չարին բարի են ասում, քաղցրին՝ դառն, լույսին՝ խավար և խավարին լույս:

ՀԻՊՈԿՐԱՏԻ ԽՈՐՀՈՒՐԴԸ

Բժշկապետ Հիպոկրատը գնաց նվագել սովորեց և աշակերտները նրան մեղադրեցին, թե՝ բժշկության ուսուցիչ ես դու, և սա քեզ վայել զբաղմունք չէ, ինչու ես սովորում։ Եվ Հիպոկրատը նրանց պատասխանեց.

— Ուսումը լավ է անգիտությունից, գիտությունը լավ է, քան տգիտությունը։ Սա ևս մի արվեստ է, սովորելը լավ է, պատվաբեր և հարկավոր:

ԵԶՆԻԿ ԿՈՂԲԱՑՈՒ ԱՍՈՒՅԹՆԵՐԻՑ

~ Ով գարնանը հանգստանում է, ձմռանը սատկում Է սովից ու ցրտից։

~ Անգործ մեղուն ավելի լավ Է, քան ժրաջան պիծակը։

~ Եթե անարժանին ինչպես հարկն Է չես հանդիմանում, ուսուցիչ մի լինիր:

[էջ 249]

~ Ուսուցչին սուրբ վարքն Է քաջասիրտ դարձնում։

~ Մեղրը քաղցր Է, բայց ախտավոր մարմնին վնասում Է, խրատն ու կշտամբանքը օգտակար են, բայց անօգուտ են անխոհեմի համար:

ՆՈԻՇԻՐՎԱՆԻ ԽՐԱՏՆԵՐԻՑ

– Փորձածը մի անգամ ևս փորձեցեք։

– Նորքսակ մարդուց փոխ մի վերցրեք։

– Երիտասարդ օրերին ծերությունը հիշեցեք։

– Առատության ժամանակ սղությունը մտաբերեցեք:

– Ամենևին մի երդվիր. ոչ ճշմարիտ և ոչ սուտ։

– Ստախոս մարդկանցից զգույշ մնացեք։

– Ով խրատը ճանաչում և սիրում Է, նրան տվեք։

– Ով անամոթ և աներկյուղ Է, նրանից հեռու մնացեք։

– Անընկեր ճանապարհ մի երթաք։

– Անարժաններին մի խոնարհվիր։

– Այնտեղ, ուր համբերել Է պետք, մի շտապիր:

– Ճշմարտությունը ձեզ արհեստ դարձրեք։

– Ամեն բան, և կտավը, տասն անգամ չափեցեք և նոր կտրեցեք:

ԽՐԱՏՆԵՐ

~ Գիտնականներն իմացությամբ չորս կարգի են. նախ, որ գիտե, ու թեպետ գիտե, որ գիտե, ասում Է՝ չեմ կարող ասել, սա իմաստուն Է և հեզ, սովորիր սրանից, երկրորդ` գիտե, որ չգիտե և խոստովանում Է իր անտեղյակությունը, թե` չգիտեմ. սա ևս բարի Է, սովորիր այդ. երրորդ` չգիտե և անտեղյակ Է, թե չգիտե և խոսում Է տգիտաբար, սա հիմար Է և չգիտե իր պակասությունը, ինչպես չար հիվանդը, արթնացրու սրան. չորրորդ, չգիտե և գիտե, որ չգիտե, բայց դատարկամիտ հպարտությամբ ձևացնում Է, թե գիտե, այսպիսին ամբարտավան Է, խուսափիր նրանից:

[էջ 250]

~ Չորս բան են տապալում թագավորությունը՝ թացբերանությունը, չարակամներից չզգուշանալը, չարագործներին հանդուրժելը և սեփական ժողովրդին զրկելը։

~ Չորս պատճառ կա, որ կործանում է թագավորությունը, նախ՝ խելքի պակասություն և տգիտություն, երկրորդ՝ ագահություն և կաշառակերություն, երրորդ՝ անառակություն և ողջախոհություն, չորրորդ՝ կծծիություն. սա ամենից ավելի ատելի է ծառաների ու ռամիկների աչքում։

~ Չորս բան նշան է անբախտության, անառակներին սիրելը, քսու մարդկանց լսելը, անգետներին մտերմանալը և չարկամներից խորհուրդ հարցնելը։

~ Չորս տեսակ մարդուց պետք է հեռու մնալ, որ իր թերին չի տեսնում և ուրիշին է բամբասում, որ ուրիշների բարուն չարով է պատասխանում, որ չի վստահում ընկերոջը և, վերջապես, ստախոս է և մատնիչ։

~ Չորս բան կա, որ ցրում է տրտմությունը և աչքերի լույսը զորացնում, կանաչ տեսնելը, ջրի մոտ նստելը, երկնքի լույսը տեսնելը և լավ բանի հանդիպելը։

~ Չորս բան կա, որ պակասեցնում է աչքի լույսը. բոբիկ ճանապարհ գնալը, թշնամի տեսնելը, շատ լալը, բարակ բաների նայելը։

~ Չորս բան գիրացնում են մարմինը. բաղնիք մտնելը, ախորժելի կերակուրներ ուտելը, փափուկ շորեր հագնելը և հաճելի բաներ լսելը։

~ Չորս բան առողջացնում են հիվանդին. կանոնավոր սնվելը, անուշ բույրեր հոտոտելը, գուսանի ձայնն ու անուշ քամին։

~ Չորս բանից է լինում հանկարծամահությունը. մեծ ուրախությունից ու շատ տրտմությունից, ուժեղ բարկությունից և խիստ վախենալուց։

~ Չորս տեղ են փորձում մարդուն. պաշտոնի ու առևտրի մեջ, գինի խմելիս և ճանապարհին։

~ Չորս բանի, չի կարելի հավատալ. թշնամու սիրուն, ագահ մարդու երդմանը, անհավատի դաշինքին և անառակ կնոջ սիրուն։

~ Չորս տեսակ մարդիկ չեն կարող հարստանալ. առաջինն այն է, որ խոյ է կռվեցնում, երկրորդ այն, որ աղավ–

[էջ 251]

նի է պահում, երրորդը, որ խաղամոլ է, որ դրամով գումար է խաղում, չորրորդն այն է, որ փողոցներում առուծախ է անում։ Սրանք ամեն ինչով դժբախտ են։

~ Չորս բան կա մարդու օգտակար՝ թե հոգուն, թե մարմնին. քիչ ուտելն ու քիչ խմելը, քիչ խոսելն ու քիչ քնելը։ Քիչ ուտելն ու քիչ խմելը մարմնին օգուտ է. անձը թեթև է պահում և զգայությունները՝ հստակ ու մաքուր, մարմինը՝ առողջ։ Քիչ խոսելն ու քիչ քնելը հոգուն է օգուտ, որովհետև եթե շատ քնի՝ կկուրանա միտքը, կխափանվեն հանճարը և զգայությունները, իսկ շատ խոսելը չորացնում է ուղեղը և պատվազրկում մարդուն։ Եթե տասն բան գիտես, մեկն ասա և ինը պահիր. խոսքը գոհարի է նման. անտեղի մի խոսիր, որ չկորցնես, շտապով մի խոսիր, բարկությամբ ու լալկան դեմքով մի խոսիր, այլ, եթե ուզում ես, որ խոսքդ անցնի, մեղմորեն ու ժպտուն դեմքով խոսիր։

 

Լրացուցիչ տեղեկություններ

Աղբյուր՝ Սովետական գրող հրատարակչություն, Երևան 1977 Տրամադրել է՝ Միքայել Յալանուզյանը

Տես նաև

Հովհան Մամիկոնյան. Տարոնի պատմություն Հայ հին վիպաշխարհը